Issiq havoda yurak bilan bog‘liq muammolar — faqat keksalarnikimi?

Yoz kelganda ko‘pchilik diqqatini quyosh nurlaridan himoyalanishga yoki teri kasalliklaridan ehtiyot bo‘lishga qaratadi. Ammo yurak haqida — ayniqsa yoshlar orasida — deyarli hech kim o‘ylamaydi. “Menda yurak bilan muammo yo‘q, yoshman, sport bilan shug‘ullanaman” degan fikr keng tarqalgan. Afsuski, bugungi ilmiy ma’lumotlar bunday xotirjamlikka asos yo‘qligini ko‘rsatmoqda.

2022-yilda American Heart Association tomonidan chop etilgan “Heat and Cardiovascular Stress” nomli maxsus hisobotda jazirama haroratning yurak-qon tomir tizimiga bosim o‘tkazishi nafaqat qariyalar, balki sog‘lom va yosh insonlar uchun ham xavf tug‘dirishi aniq ko‘rsatilgan. Issiqlik yurakka qanday ta’sir qiladi, yosh va jismonan faol insonlar qanday xavf ostida qoladi — bu haqda chuqur tushunish vaqti keldi.

Tana qanday javob beradi: issiqlik va yurak o‘rtasidagi bevosita aloqa

Inson organizmi issiqqa nisbatan o‘zini himoya qilish uchun murakkab mexanizmlarni ishga tushiradi. Terlash, qon aylanishining tezlashishi, qon tomirlarning kengayishi — bularning barchasi tanani sovitishga qaratilgan tabiiy javoblardir. Ammo bu jarayonlar yurakka katta yuk tushirishini ham anglatadi.

Issiqlikda yurak:

• Har bir daqiqada ko‘proq qon haydashga majbur bo‘ladi;

• Qon bosimini barqaror ushlab turish uchun ortiqcha kuch sarflaydi;

• Suv yo‘qotilishi (dehidratatsiya) sababli qonni quyuqlashtiradi va yurak ishlashi qiyinlashadi.

Bu jarayonlar hatto yosh va sog‘lom organizmda ham tana resurslarini haddan tashqari sarf qilishga olib keladi, bu esa yurak xurujiga zamin yaratishi mumkin.

Nega aynan yoshlar xavf ostida?

Yoshlar o‘zini “himoyalangan” deb his qilishadi. Ular ko‘proq ochiq havoda yuradi, sport bilan shug‘ullanadi, mashinada ko‘p yuradi va jazirama kunlarda suv ichishni unutadi. Shu sababli, quyidagi omillar yoshlar uchun xavfni oshiradi:

• Issiqda jismoniy faollik — yurakka ikki barobar yuk.

• Ichiladigan energiya ichimliklari — yurak urishini tezlashtiradi.

• Suv ichmaslik yoki kech ichish — qon aylanishiga to‘sqinlik qiladi.

• Uyqu yetishmasligi + issiqlik — yurakdagi stressni ko‘paytiradi.

American Heart Association ma’lumotiga ko‘ra, harorat 32°C dan oshganda yurak urish tezligi har 10 daqiqada ortadi, bu hatto sog‘lom yosh yurakka ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Yurak xuruji faqat birdan sodir bo‘ladimi?

Yo‘q. Jazirama ta’sirida yurak xurujlari ko‘pincha birdan boshlanmaydi. Ular asta-sekin, “kamuflyaj” belgilar bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Yoshlar orasida bu alomatlar ko‘pincha charchoq, ishtaha yo‘qligi yoki issiqlikdan bezovtalik deb qabul qilinadi.

Masalan:

• Boshi aylanadi, lekin bu “havo issiq” deb o‘ylanadi;

• Yurak tez uradi, lekin “jismoniy faollikdan” deb baholanadi;

• Nafas qisadi, lekin “chang bor” deb o‘ylanadi.

Natijada yurak stressi e’tibordan chetda qoladi, va bu kutilmagan yurak xuruji xavfini yuzaga keltiradi.

Miflar va noto‘g‘ri qarashlar

“Men sportchiman — menga hech narsa qilmaydi.”
Aksincha. Jazirama havoda sport bilan shug‘ullanish yurak faoliyatini haddan ortiq faollashtiradi. Bu xavfni kamaytirmaydi, balki oshiradi.

“Yosh yurak har narsaga bardosh beradi.”
Yosh yurak — bu chidamli yurak degani emas. Agar unga muntazam haddan tashqari yuk tushirilsa, u ham to‘xtashi mumkin.

“Faqat yurak kasali borlar xavf ostida.”
Sog‘lom odam ham, agar issiqda noto‘g‘ri hayot tarzini olib borsa — xavf ostida bo‘ladi.

Nima qilish kerak: yurakni himoya qilish bo‘yicha real tavsiyalar

Yozgi jaziramada yurak sog‘lig‘ini saqlash bu faqat yotoqda yotish degani emas. Faqat bir necha oddiy qoidalar bilan yurakka tushadigan stressni kamaytirish mumkin:

• Har 20–30 daqiqada kamida 1 stakan suv iching, ayniqsa faol bo‘lsangiz;

• Jaziramada ochiq havoda sportni cheklang yoki faqat ertalab/kechqurun shug‘ullaning;

• Ichimliklar orasida kofein va energiya ichimliklaridan voz keching;

• Yurak urishini eslang: agar u odatdagidan kuchliroq urayotganini sezsangiz — to‘xtang va dam oling;

• Salqin joylar, soyalar, ho‘l ro‘molcha bilan sovitish — eng oddiy, lekin samarali choradir.

Ko'p beriladigan savollar

1. Jaziramada yurak xurujlari faqat ochiq havodami yuz beradi?

• Yo‘q. Issiq xona, konditsioner yo‘qligi yoki uxlayotgan paytda ham yurakka ortiqcha yuk tushishi mumkin.

2. Sovuq dush yurakka yordam beradimi?

• Birdaniga sovuq suv bilan sovitish yurak urishini to‘satdan o‘zgartiradi, bu esa xavfli bo‘lishi mumkin. Sezilarli issiqlikdan keyin asta-sekin salqinlashtirish eng to‘g‘ri yo‘ldir.

3. Yurak og‘risa, bu harorat bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinmi?

• Ha. Jaziramada yuzaga kelgan yurak og‘rig‘i yoki noqulaylikni jiddiy qabul qilish kerak — bu yurak stressining ilk belgisi bo‘lishi mumkin.

Issiqlik yosh tanlamaydi

Jazirama havoda yurak faqat “keksalarning muammosi” degan tushuncha — bu xavfli illyuziya. Bugungi ilmiy dalillar shuni ko‘rsatadiki, yoshlar ham issiq ta’sirida yurak bilan bog‘liq og‘ir holatlarga duch kelishlari mumkin. Bunga sabab — tananing haddan ortiq sovitilishga urinishlari, suvsizlanish, jismoniy yuklama va noto‘g‘ri ovqatlanish.

American Heart Association hisobotida ta’kidlanganidek, harorat 35°C darajadan oshganda yurak-qon tomir tizimi maksimal holatga yaqin ishlay boshlaydi. Agar buni inkor etsak — natijasi fojiali bo‘lishi mumkin.

Shunday ekan, agar siz yosh, faol va sog‘lom bo‘lsangiz ham — yozda yuragingizni himoya qilishni unutmang. Ushbu maqolani do‘stlaringiz bilan ulashing — bu oddiy maslahat kimningdir hayotini saqlab qolishi mumkin.

Manba: American Heart Association, 2022 – “Heat and Cardiovascular Stress”