Ta'sir mexanizmi
Sitadiab® (sitagliptin) — bu og'iz orqali qabul qilinganda faol bo‘lgan, yuqori selektiv dipeptidilpeptidaza-4 (DPP-4) fermenti ingibitori bo‘lib, 2-tur qandli diabetni (SД 2) davolash uchun mo‘ljallangan. Sitagliptin kimyoviy tuzilishi va farmakologik ta’siri jihatidan glyukagon-g‘amandli peptid-1 (GPP-1) analoglari, insulin, sulfonilurea hosilalari, biguanidlar, peroksizom proliferatorlari tomonidan faollashtiriladigan gamma-retseptorlar (PPAR-γ), alfa-glyukozidaza ingibitorlari va amilin analoglaridan farq qiladi.
DPP-4 ni ingibitsiya qilib, sitagliptin inkretinlar oilasiga mansub ikki gormon — GPP-1 va glyukoza bog‘liq insulinotrop polipeptid (GIP) konsentratsiyasini oshiradi. Inkretin gormonlari ichakda kun davomida sekretsiya qilinadi va ularning konsentratsiyasi ovqat qabul qilingandan keyin oshadi. Inkretinlar glyukoza gomeostazini tartibga soluvchi ichki fiziologik tizimning bir qismi hisoblanadi. Qondagi glyukoza konsentratsiyasi normal yoki yuqori bo‘lganda, inkretinlar insulin sintezini va oshqozon osti bezining beta-hujayralari tomonidan uning sekretsiyasini siklik adenozinmonofosfat (AMP) bilan bog‘liq ichki hujayra signal mexanizmlari orqali kuchaytiradi.
GPP-1, shuningdek, oshqozon osti bezining alfa-hujayralarida glyukagonning ortiqcha sekretsiyasini bostiradi. Glyukagon konsentratsiyasining kamayishi va insulinning oshishi jigarda glyukoza ishlab chiqarilishini pasaytiradi, bu esa oxir-oqibat glikemiyaning pasayishiga olib keladi. Ushbu ta’sir mexanizmi sulfonilurea hosilalarining ta’siridan farq qiladi, chunki ular qon tarkibidagi glyukoza darajasi past bo‘lganda ham insulin ajralishini rag‘batlantiradi, bu esa sulfonilurea bilan bog‘liq gipoglikemiyaga sabab bo‘lishi mumkin, nafaqat SД 2 bilan og‘rigan bemorlarda, balki sog‘lom odamlarda ham.
Qondagi glyukoza darajasi past bo‘lganida inkretinlarning insulinni ajratish va glyukagon sekretsiyasini kamaytirish ta’sirlari kuzatilmaydi. GPP-1 va GIP gipoglikemiya holatida glyukagon sekretsiyasiga ta’sir qilmaydi. Fiziologik sharoitda inkretinlar faolligi DPP-4 fermenti tomonidan cheklanadi, u inkretinlarni tezda gidroliz qilib, faol bo‘lmagan mahsulotlar hosil qiladi.
Sitadiab® inkretinlarning DPP-4 fermenti tomonidan gidroliz qilinishini oldini oladi, bu esa GPP-1 va GIP ning faol shakllarining plazmadagi konsentratsiyasini oshiradi. Inkretinlar konsentratsiyasining oshishi orqali sitagliptin glyukoza bog‘liq insulinni chiqarishni kuchaytiradi va glyukagon sekretsiyasini kamaytiradi. SД 2 bilan og‘rigan bemorlarda ushbu insulin va glyukagon sekretsiyasidagi o‘zgarishlar glikozillangan gemoglobin HbA1c ning pasayishiga, och qolganda va glyukoza yoki oziq-ovqat yuklamasidan keyin qondagi glyukoza konsentratsiyasining kamayishiga olib keladi.
SД 2 bilan og‘rigan bemorlarda Sitadiab® preparatining bir dozasi qabul qilinganidan so‘ng DPP-4 fermenti faolligi 24 soat davomida ingibitsiya qilinadi, bu esa GPP-1 va GIP ning aylanma inkretinlari konsentratsiyasini 2-3 marta oshiradi, plazmadagi insulin va S-peptid darajalarining oshishiga, glyukagon konsentratsiyasining pasayishiga, och qolgandagi va ovqatdan keyingi glikemiyaning pasayishiga olib keladi.
Farmakodinamik ta'siri
Qon bosimiga ta'siri
Arterial gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda o‘tkazilgan randomizatsiyalangan, platsebo-nazoratli kesishgan tadqiqotda sitagliptin va gipotenziv preparatlarning (bitta yoki bir nechta: AKE ingibitorlari, angiotenzin II retseptorlari antagonistlari, kalsiy kanallari blokatorlari, beta-adrenoblokatorlar, diuretiklar) birgalikda qo‘llanilishi bemorlar tomonidan umuman yaxshi qabul qilingan. Ushbu toifadagi bemorlarda sitagliptin oz miqdorda gipotenziv ta'sir ko‘rsatgan: kunlik 100 mg dozada sitagliptin sistolik qon bosimining o‘rtacha kunlik ambulator ko‘rsatkichini platsebo guruhi bilan solishtirganda 2 mm simob ustuniga pasaytirgan. Normal qon bosimi bo‘lgan bemorlarda esa gipotenziv ta'sir kuzatilmagan.
Yurak elektrofiziologiyasiga ta'siri
Sog‘lom ko‘ngillilar ishtirokida o‘tkazilgan randomizatsiyalangan, platsebo-nazoratli kesishgan tadqiqotda sitagliptin bir martalik 100 mg yoki 800 mg (tavsiya etilgan dozadan 8 baravar ortiq) dozada yoki platsebo sifatida qabul qilingan. Tavsiya etilgan 100 mg terapevtik dozasi qabul qilinganda, preparatning maksimal plazma kontsentratsiyasi davrida ham, tadqiqot davomida tekshirishning boshqa nuqtalarida ham QT intervali davomiyligiga ta'sir kuzatilmagan. 800 mg doza qabul qilingandan so‘ng, preparatni qabul qilganidan 3 soat o‘tib QT intervalining davomiyligida platsebo bilan taqqoslaganda o‘rtacha o‘zgarish 8.0 ms ga oshgan. Ushbu ahamiyatsiz ortish klinik jihatdan ahamiyatsiz deb baholangan. 800 mg dozani qabul qilingandan keyin sitagliptinning maksimal plazma kontsentratsiyasi terapevtik 100 mg doza qabul qilingandagidan taxminan 11 baravar yuqori bo‘lgan.
Sitagliptinning yurak-qon tomir xavfsizligini baholash (TECOS) tadqiqoti
TECOS tadqiqotida yurak-qon tomir xavfsizligini baholash uchun bemorlar kuniga 100 mg sitagliptin (yoki agar hisoblangan buyrak filtrlash tezligi (rSKF) ≥30 va <50 ml/min/1.73 m² bo‘lsa, 50 mg/kun) yoki platsebo qabul qilishgan, ular milliy standartlarga muvofiq HbA1C darajalarini va yurak-qon tomir xavf omillarini nazorat qilish uchun standart terapiyaga qo‘shilgan. O‘rtacha kuzatuv davri 3 yilni tashkil etganidan keyin, 2-toifa diabet bilan og‘rigan bemorlarda standart davolashga qo‘shimcha sitagliptin qabul qilish yurak-qon tomir tizimining jiddiy nojo‘ya hodisalari xavfini oshirmagan (xavf nisbati 0.98; 95% ishonch oralig‘i, 0.89-1.08; p<0.001 ustunlik yo‘qligini tasdiqlash uchun) yoki yurak yetishmovchiligi sababli kasalxonaga yotqizilish xavfini oshirmagan (xavf nisbati 1.00; 95% ishonch oralig‘i 0.83-1.20; xavf farqini aniqlash uchun p=0.98), faqat standart davolash bilan solishtirilganda qo‘shimcha sitagliptin qo‘llanmagan.