Ботокс®

-

Ботокс®

umumiy: preparatning har qanday komponentiga isbotlangan gipersensitivlik; kutilayotgan in’eksiya joyida yallig‘lanish jarayoni; infeksion kasalliklarning o‘tkir fazasi; homiladorlik; emizish. Blefarospazm va mimik mushaklar tuzatish uchun: yuz to‘qimalarining og‘ir gravitatsion ptosi; yuqori va pastki qovoqlarda ifodalangan “herniyalar”.

Botox® faqat ixtisoslashgan tibbiyot muassasalarida beriladi, saqlanadi va qo‘llaniladi. Preparat alohida yopiq belgilangan qutida, muzlatgichda saqlanadi. Inyeksiya o‘tkazilgandan so‘ng darhol flakon yoki shpritsda qolgan preparat eritmasi 0,5% natriy gipoxlorit eritmasi bilan inaktivatsiya qilinishi kerak. Alternativa sifatida, ishlatilmagan flakonlarni oz miqdordagi suv bilan tiklash va avtoklavda qayta ishlash lozim. Preparat bilan aloqada bo‘lgan barcha yordamchi materiallar biologik chiqindilarni yo‘q qilish qoidalariga muvofiq utilizatsiya qilinishi kerak. Preparatning to‘kilgan eritmasini 1% natriy gipoxlorit eritmasiga namlangan adsorbsiyalovchi salfetka bilan artib tashlash kerak. Agar yuz sohasida oldinroq jarrohlik aralashuvi amalga oshirilgan bo‘lsa, jarrohlik operatsiyasi bilan Botox in'ektsiyasi orasidagi vaqt oralig‘i kamida 3 oy bo‘lishi kerak. Oldin harakat qila olmagan bemorlar davolanish orqali jismoniy faoliyatga qaytish imkoniyatiga ega bo‘lganda, bemorga faoliyatni asta-sekin tiklash muhimligini eslatish lozim. Botox® mushakdagi sezilarli zaiflik yoki atrofiyaga yo‘naltirilgan holda ehtiyotkorlik bilan qo‘llanilishi kerak. Botox® periferik motor neyropatik kasalliklari (masalan, lateral amiotrofik skleroz yoki motor neyropatiya) bo‘lgan bemorlarni davolashda ehtiyotkorlik bilan qo‘llanilishi kerak. Botox® nerv-mushak o‘tkazuvchanligining subklinik yoki klinik buzilishi belgilariga ega bo‘lgan bemorlarda (masalan, miasteniya yoki Lambert-Iton sindromi) yuqori ehtiyotkorlik va doimiy kuzatuv ostida qo‘llanilishi kerak; bu guruhdagi bemorlar ushbu preparatga yuqori sezgirlikka ega bo‘lib, bu kuchli mushak zaifligiga olib kelishi mumkin. Nerv-mushak kasalliklariga chalingan bemorlar odatdagi Botox dozalari qo‘llanganda klinik jihatdan ifodalangan tizimli ta’sirlar, jumladan og‘ir disfagiya va nafas olish buzilishlari xavfi guruhiga kiradi, shuning uchun bunday bemorlarni davolash ehtiyotkorlik bilan olib borilishi kerak. Blefarospazm Ko‘zning halqasimon mushagiga botulin toksini kiritilishi bilan bog‘liq holda kam miqdarli ko‘z qisish kornea o‘zgarishlariga olib kelishi mumkin. Oldin operatsiya qilingan ko‘zlarda kornea sezuvchanligini diqqat bilan o‘rganish, ko‘z qovog‘ining ag‘darilib ketishining oldini olish uchun preparatni pastki ko‘z qovog‘iga yuborishdan saqlanish va epitelial qoplamaning har qanday nuqsonlarini faol davolash kerak. Buning uchun himoya tomchilari, malhamlar, davolash uchun yumshoq kontakt linzalari, ko‘zning bog‘lab qo‘yilishi yoki boshqa usullar qo‘llanilishi mumkin. Ko‘z qovoqlarining yumshoq to‘qimalarida ekximozlar oson paydo bo‘ladi. Ularning chastotasini kamaytirish uchun preparat kiritilgandan so‘ng inyeksiya joyiga yengil bosish tavsiya etiladi. Botulin toksini antixolinergik faollikka ega bo‘lgani uchun, u yopiq burchakli glaukoma bo‘lgan bemorlarda ehtiyotkorlik bilan qo‘llanishi kerak. Servikal distoniya (spastik tortikollis) Spastik tortikollis bilan og‘rigan bemorlar disfagiya (yutishning buzilishi) turli darajalari rivojlanishi mumkinligi haqida ogohlantirilishi kerak: yengildan og‘irgacha. Disfagiya preparat kiritilgandan so‘ng 2-3 hafta davomida saqlanishi mumkin, ba’zida disfagiyaning 5 oygacha davom etishi haqida xabar berilgan. Disfagiya aspiratsiya, intubatsiyani talab qiladigan dispnoe (nafas qisishi) keltirib chiqarishi mumkin. Kam hollarda aspiratsion pnevmoniya rivojlanishi va bu holat o‘limga olib kelishi mumkin. Disfagiyaning chastotasi sternokleidomastoid mushaklariga yuborilgan preparat dozasini 100 EDB va undan kamga qisqartirish orqali kamaytirilishi mumkin. Bo‘yin mushaklarining massasi kamaygan bemorlar, shuningdek, preparatni sternokleidomastoid mushaklarga ikki tomondan kiritilgan bemorlar disfagiya rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan guruhni tashkil qiladi. Disfagiyaning rivojlanishi toksinning qizilo‘ngach devoridagi mushak qatlamiga kirib borishi bilan bog‘lanadi. Skapulani ko‘taruvchi mushakka preparat kiritilishi yuqori nafas yo‘llarining infeksion kasalliklari va disfagiya rivojlanish xavfini oshirishi mumkin. Disfagiya oziq-ovqat va suyuqlik iste’molining cheklanishiga olib kelishi mumkin, bu tana vaznining yo‘qotilishi va suvsizlanishga sabab bo‘ladi. Disfagiya rivojlanishi xavfi yuqori bo‘lgan guruhga subklinik disfagiyaga ega bemorlar kiradi. Fokal spastiklik (bolalikdagi serebral falaj bilan bog‘liq) va insultdan keyingi spastiklik Botox® doimiy kontraktura (mushaklarning haddan tashqari qisqarishi) bo‘lgan bo‘g‘imlarda harakat hajmining oshishiga olib kelmaydi. Paralitik strabizm (ko‘zning qiyshiqligi) Botox® surunkali paralitik strabizmda samarali emas. Botox va jarrohlik aralashuvi birgalikda faqat antagonistik mushaklar kontrakturasining kamayishiga olib kelishi mumkin. 50 prizmadioptriyadan katta strabizmni, restriktiv strabizmni, lateral to‘g‘ri mushakning zaifligi bilan bog‘liq Duane sindromini, antagonistik mushakning ortiqcha jarrohlik rezeksiyasi tufayli kelib chiqqan ikkilamchi strabizmni davolashda Botox samarasi shubhali. Davolash samaradorligini oshirish uchun vaqt o‘tishi bilan ko‘p martalik Botox inyeksiyalariga murojaat qilish mumkin. Botox yuborish paytida igna orbital bo‘shliqqa kirib ketishi va retrobulbar qon quyilishi rivojlanishi ehtimoli mavjud, bu retina qon ta’minotining yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, protsedura vaqtida orbital dekompressiya uchun zarur asboblarni tayyorlash tavsiya etiladi. Ko‘z harakatlantiruvchi bir yoki undan ortiq mushaklarning falaji fazoviy yo‘nalishni yo‘qotish va ko‘zda ikki tasvir paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Belgilarning og‘irligini kamaytirish uchun zararlangan ko‘zni yopish mumkin. Mimik ajinlarni tuzatish Ko‘zning halqasimon mushagiga Botox kiritilgandan so‘ng kamdan-kam uchraydigan miqdagi ko‘z qisishi kornea bilan tashqi muhit omillari o‘rtasidagi kontaktlarni ko‘paytirishi, epiteliy nuqsonlari va kornea eroziyalarining rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin, ayniqsa, VII chanoq nervlari zararlanganda. Botox quyidagi hollarda ehtiyotkorlik bilan qo‘llanishi kerak: yuzning sezilarli assimetriyasida; ptoz, dermatochalazis, chuqur chandiqlar mavjud bo‘lganda; terisi zich bo‘lgan bemorlarda yoki terini mexanik cho‘zganda peshonadagi vertikal mimik ajinlar sezilarli darajada silliq bo‘lmasa. Transport vositalari va mexanizmlarni boshqarish qobiliyatiga ta’siri Botox asteniyaga (zaiflikka), mushaklar zaifligiga, bosh aylanishi va ko‘rish buzilishlariga olib kelishi mumkin. Bunday simptomlar paydo bo‘lganda avtomobil boshqarish yoki harakatlanuvchi mexanizmlar bilan ishlash xavfli bo‘lishi mumkin.

Botoksnning ta'sirini aminoglikozidlar guruhi antibiotiklari, eritromitsin, tetratsiklin, polimiksinlar, nerv-mushak uzatishni kamaytiruvchi vositalar (ayniqsa kurarepodobny miorrelaksantlar) kuchaytiradi. Dori-dori o'zaro ta'siri bo'yicha tadqiqotlar o'tkazilmagan. Klinik ahamiyatli dori-dori o'zaro ta'siri holatlari tavsiflanmagan.

Miorelaksant. Botulinik toksin tip A molekulasi ikkita zanjirdan iborat: og'ir (molekulyar massasi 100 000 Dalton) va yengil (molekulyar massasi 50 000 Dalton), disulfid bog' bilan bog'langan. Og'ir zanjir miya hujayralarining yuzasida joylashgan maxsus reseptorlarga yuqori srodstvo bilan ega. Yengil zanjir Zn2+-ga bog'liq proteaz faolligiga ega. U sitoplazmatik sohada sinaptosomal bog'liq oqsil SNAP-25 (molekulyar massasi 25 000 Dalton) bilan bog'liq, ekzotsitoz jarayonlarida ishtirok etadi. Botulinik toksin tip A ta'sirining birinchi bosqichi presinaptik membrana bilan maxsus bog'lanishdan iborat. Ikkinchi bosqich - bog'langan toksinning neyronlar sitoplazmasiga endotsitoz orqali kirib borishi. Hujayra ichida yengil zanjir Zn2+-ga bog'liq proteaz faolligini namoyon etadi, SNAP-25 ni tanlab buzadi, bu esa uchinchi bosqichda kolinergik neyronlarning presinaptik uchlaridan asetilxolin chiqarilishining bloklanishiga olib keladi. Yakuniy natija uzoq muddatli khemodenervatsiyadir. Klinik jihatdan, in'ektsiya qilingan mushaklarda aniq bo'shashish kuzatiladi. Denervatsiya qilingan mushaklarda 12 haftadan keyin nerv uchlarining yon filiallari hosil bo'lishi orqali reinnervatsiya jarayoni yuz beradi, bu mushak qisqarishlarining tiklanishiga olib keladi. Ammo filiallar qisman samarali bo'lib, keyinchalik regress qiladi, birinchi neyromushak uzatmasi faollashtiriladi.

Botoks (Botulinum toksini A) Botoksning farmakologik ta’siri inyeksiya joyida rivojlanadi. Preparatning presinaptik qabul qilinishi va aksonal transporti inyeksiya joyidan minimal darajada ekanligi isbotlangan. Terapevtik dozalarda Botoks® gematoensefalik to‘siq orqali o‘tmaydi. Botulinum toksini A ga qarshi antitanachalar qayta-qayta inyeksiya qilinganda 1-5% hollarda hosil bo‘lishi mumkin. Antitanachalar ishlab chiqarilishi yuqori dozalar kiritilishi va qisqa muddat (14 kundan kam) oralig‘ida kichik dozalarda takroriy kiritilishiga bog‘liq. Botulinum toksini A ga qarshi antitanachalar hosil bo‘lganda preparatning keyingi qo‘llanishidagi samarasi pasayishi mumkin.

Homiladorlik va emizish davrida qo‘llash mumkin emas.

Botox® maxsus tibbiyot muassasalariga beriladi.

Sintomlar: Doza oshirib yuborilishidan keyin simptomlar bir muncha vaqt o‘tgach paydo bo‘ladi. Preparat tasodifan ichga qabul qilingan yoki inyeksiya qilingan bo‘lsa, bemor bir necha kun davomida umumiy holsizlik va mushak falaji belgilarini kuzatish uchun tibbiy kuzatuvda bo‘lishi kerak. Botulinum toksin A bilan zaharlanish simptomlari (umumiy holsizlik, ptoz, diplopiya, yutish va gapirishning buzilishi yoki nafas olish mushaklarining falaji) kuzatilganda bemorlar kasalxonaga yotqizilishi kerak. Doza oshirilishi natijasida mushaklarning og‘ir umumiy falaji holatlari qayd etilgan. Nafas olish mushaklari falajida bemorni intubatsiya qilish va sun’iy nafas oldirish zarur.

Preparatni 2° dan 8°C gacha bo'lgan haroratda yoki muzlatkichda -5°C va undan past haroratda saqlash va tashish kerak, yopiq, muhrlangan va belgilangan idishlarda, bolalar ololmaydigan joyda.

Blefarospazm; yuzning yarim tomoni spazmi; bachadon distoniyasi (spastik bo‘yin qayrilishi); insultdan keyin bilak va qo‘ldagi fokal spastiklik; paralitik strabizm (qiyshiq ko‘z); 2 yoshdan katta bolalarda bolalar serebral falaji fonida mahalliy mushak spazmi; mimik ajinlarni tuzatish.

Yaroqlik muddati - 2 yil. Qadoqlamada ko'rsatilgan yaroqlik muddati tugagandan keyin ishlatmaslik.