Agar ayolda quyida keltirilgan holatlar yoki xavf omillari mavjud bo‘lsa, Gestaella® preparatini qo‘llash imkoniyatini oldindan ayol bilan muhokama qilish kerak. Agar biror holat yomonlashsa yoki xavf omillari birinchi marta paydo bo‘lsa, ayolga Gestaella® preparatini davom ettirish yoki to‘xtatish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun shifokoriga murojaat qilish tavsiya etiladi. Gestaella® preparati kontratseptiv taʼsirini asosan qabul qilishning 14-kunida namoyon qilganligi sababli, birinchi 2 hafta davomida qo‘shimcha ravishda gormon bo‘lmagan (to‘siqli) kontratseptsiya usullaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Yurak-qon tomir tizimi kasalliklari
Venoz tromboembolizm (VTE) xavfi
Kombinatsiyalangan og‘zaki kontratseptivlar (KOQ) qo‘llanishi VTE xavfini oshiradi, bu dori vositalarini qabul qilmayotgan ayollar bilan solishtirganda yuqori bo‘ladi. Gestaella® preparatini qo‘llashdan oldin, ayolga boshqa KOQ, masalan, levonorgestrel, norgestimat yoki norethisteron saqlovchi preparatlarga qaraganda VTE rivojlanish xavfi deyarli 2 baravar yuqori ekanligini tushuntirish kerak. Ushbu xavf preparatni qabul qilishning birinchi yilida yoki 4 haftadan ortiq tanaffusdan so‘ng uni qayta qabul qilishda eng yuqori darajada bo‘ladi. Epidemiologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, KOQ qabul qilmayotgan va homilador bo‘lmagan ayollarda yil davomida VTE taxminan har 10 000 ayoldan 2 tasida kuzatiladi. Ammo baʼzi ayollarda mavjud bo‘lgan asosiy xavf omillariga qarab bu xavf sezilarli darajada yuqoriroq bo‘lishi mumkin (quyida qarang). Mutaxassislarning baholashicha, yil davomida gestoden saqlovchi KOQ qabul qilgan 10 000 ayoldan 9-12 tasida VTE rivojlanadi. Har ikki holatda ham VTE soni homiladorlik davridagidan yoki tug‘ruqdan keyingi davrdagidan kamroqdir.
Tromboembolik asoratlar xavf omillari
KOQ qabul qilayotgan ayollarda venoz va arterial tromboembolik asoratlar xavfi qo‘shimcha xavf omillari mavjud bo‘lgan hollarda sezilarli darajada oshishi mumkin, ayniqsa xavf omillari ko‘p bo‘lsa. Gestaella® preparati ayolda ko‘p VTE yoki ATE xavf omillari mavjud bo‘lsa, qo‘llash mumkin emas. Agar ayolda bir nechta xavf omillari mavjud bo‘lsa, tromboembolik asoratlar xavfi shaxsiy omillarning oddiy yig‘indisidan kattaroq bo‘lishi mumkin. Agar foyda va xavfning nisbati salbiy bo‘lsa, Gestaella® preparatini buyurish tavsiya etilmaydi.
1-jadval. VTE xavf omillari
Xavf omili Izoh
Semizlik (TMI > 30 kg/m²) TMI oshishi bilan VTE xavfi sezilarli darajada oshadi. Ushbu xavf omili boshqa xavf omillari mavjud bo‘lgan ayollarda ayniqsa muhimdir.
Uzoq vaqt harakatsizlik, katta jarrohlik amaliyoti, pastki oyoq-qo‘l yoki tos sohasida har qanday jarrohlik amaliyoti, neyroxirurgik operatsiya yoki katta travma Izoh: vaqtinchalik harakatsizlik (jumladan, 4 soatdan ortiq aviaqatnov) boshqa xavf omillari mavjud bo‘lgan ayollarda VTE xavfini oshirishi mumkin. Bunday holatlarda plastirlar, tabletkalar yoki halqalarni qo‘llashni to‘xtatish tavsiya etiladi (agar operatsiya rejalashtirilgan bo‘lsa, uni kamida 4 hafta oldin to‘xtatish lozim) va to‘liq remobilizatsiyadan keyin 2 hafta davomida qayta boshlamaslik kerak. Noxush homiladorlikning oldini olish uchun boshqa kontratseptsiya usulini qo‘llash lozim. Agar Gestaella® preparati vaqtida to‘xtatilmagan bo‘lsa, antitrombotik terapiyani tayinlash zarurati ko‘rib chiqilishi mumkin.
Og‘ir oila tarixi (yaqin qarindoshlarda, masalan, aka-uka/opalarda yoki ota-onada VTE, ayniqsa 50 yoshgacha kuzatilgan) Agar irsiy moyillik taxmin qilinsa, ayolni KOKni qo‘llash to‘g‘risida qaror qabul qilishdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashish uchun yuborish kerak.
VTE rivojlanishi bilan bog‘liq boshqa tibbiy holatlar Saraton kasalligi, tizimli qizil yugurik, gemolitiko-uremik sindrom, surunkali yallig‘lanishli ichak kasalliklari (Kron kasalligi yoki yarali kolit) va o‘rok hujayrali anemiya.
Yosh Ayniqsa 35 yoshdan katta bo‘lgan ayollar.
VTE simptomlari
Agar VTE simptomlari paydo bo‘lsa, ayol zudlik bilan shoshilinch tibbiy yordamga murojaat qilishi va KOK qabul qilayotganligini shifokorga maʼlum qilishi kerak. Chuqur venalar trombozi (TGV) simptomlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• Bir tomonlama oyoq-qo‘l va/yoki oyoqning shishishi yoki pastki oyoq venasi bo‘ylab shishish;
• Oyoqda og‘riq yoki sezuvchanlik, bu faqat tik turganda yoki yurganda sezilishi mumkin;
• Taʼsirlangan oyoqda teri haroratining oshishi;
• Oyoq terisining qizarishi yoki oqarishi.
O‘pka arteriyasi tromboemboliyasi (TELA) simptomlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• Tushuntirib bo‘lmaydigan to‘satdan nafas qisishi yoki tez-tez nafas olish;
• To‘satdan paydo bo‘lgan yo‘tal, qonni yo‘tal bilan chiqarish ham kuzatilishi mumkin;
• O‘tkir ko‘krak og‘rig‘i;
• Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, bosh aylanishi, hushdan ketish;
• Tez yoki notekis yurak urishi.
Baʼzi simptomlar (masalan, nafas qisishi yoki yo‘tal) aniq bo‘lmagan bo‘lib, ularni boshqa kam uchraydigan va kam xavfli holatlar (masalan, nafas yo‘llari infektsiyalari) bilan adashtirish mumkin. Boshqa tomir okklyuziyasi belgilariga quyidagilar kiradi:
• To‘satdan paydo bo‘lgan og‘riq, shishish va oyoq-qo‘lning yengil ko‘karishi.
Ko‘z tomirlarining okklyuziyasi simptomlari ko‘rishning og‘riqsiz xiralashishidan (bu asta-sekin yomonlashishi mumkin) tortib, to ko‘rishni yo‘qotishga qadar bo‘lishi mumkin. Baʼzida ko‘rishning yo‘qolishi o‘tkir bo‘lishi mumkin.
Arterial tromboembolizm (ATE) xavfi
Epidemiologik tadqiqotlar KOK qo‘llanilishini arteriyalardagi tromboembolik hodisalar xavfini oshirishi bilan bog‘laydi (miokard infarkti yoki serebrovaskulyar kasalliklar, masalan, o‘tkinchi ishemik hujum (TIA) va insult). Arterial tromboembolik hodisalar o‘limga olib kelishi mumkin.
2-jadval. ATE xavf omillari
Xavf omili Izoh
Yosh Ayniqsa, 35 yoshdan katta.
Chekish Agar ayol KOK qabul qilmoqchi bo‘lsa, unga chekishni tashlash tavsiya etiladi. 35 yoshdan katta va chekishda davom etayotgan ayollarga boshqa kontratseptsiya usulini qo‘llash qat’iy tavsiya qilinadi.
Arterial gipertenziya —
Semizlik (TMI > 30 kg/m²) TMI oshishi bilan xavf sezilarli darajada oshadi. Ushbu xavf omili boshqa xavf omillari mavjud bo‘lgan ayollarda ayniqsa muhimdir.
Og‘ir oila tarixi (yaqin qarindoshlarda, masalan, aka-uka/opalar yoki ota-onada arteriyal tromboemboliyalar, ayniqsa 50 yoshgacha kuzatilgan bo‘lsa) Agar irsiy moyillik bo‘lishi taxmin qilinsa, ayolni KOKni qo‘llash to‘g‘risida qaror qabul qilishdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashishga yuborish kerak.
Migren Agar KOK qabul qilish paytida migrenning tez-tez yoki kuchliroq namoyon bo‘lishi kuzatilsa (bu serebrovaskulyar kasalliklar rivojlanishining oldingi belgisi bo‘lishi mumkin), preparatni darhol to‘xtatish zarur.
Boshqa tibbiy holatlar, qon tomir hodisalari bilan bog‘liq Qandli diabet, gipergomotsisteinemiya, yurak qopqog‘i kasalliklari va miltillovchi aritmiya, dislipoproteinemiya va tizimli qizil yugurik (SKV).
ATE simptomlari
ATE simptomlari paydo bo‘lsa, ayol zudlik bilan shoshilinch tibbiy yordamga murojaat qilishi va KOK qabul qilayotganini shifokorga xabar qilishi kerak. Serebrovaskulyar kasalliklar simptomlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• Yuz, qo‘l yoki oyoqning to‘satdan uyishishi yoki kuchsizlanishi, ayniqsa, tananing bir tomonida;
• To‘satdan yurish qiyinlashishi, bosh aylanishi, muvozanat yoki koordinatsiyani yo‘qotish;
• To‘satdan chalkashlik, nutq yoki tushunish muammolari;
• Sababsiz to‘satdan kuchli yoki uzoq davom etuvchi bosh og‘rig‘i;
• Bir yoki ikki ko‘zning ko‘rishini to‘satdan yo‘qotish;
• Hushdan ketish yoki tutqanoq bilan birga yoki tutqanogsiz bo‘lgan hushdan ketish.
Agar bu simptomlar bir kundan kam vaqt ichida kuzatilsa, u o‘tkinchi ishemik hujum (TIA) deb baholanadi.
Miokard infarkti (MI) simptomlari quyidagilarni o‘z ichiga olishi mumkin:
• Ko‘krakda yoki ko‘krak orqasida og‘riq, noqulaylik, siqilish yoki kuchlanish, bu og‘riq bel, bo‘yin, jag‘, qo‘l yoki qorin sohasiga tarqalishi mumkin;
• Oshqozon to‘lishganlik hissi, ovqat hazm qilishning buzilishi yoki bo‘g‘ilish;
• Terlash, ko‘ngil aynishi, qayt qilish va bosh aylanishi;
• Juda kuchli holsizlik, bezovtalik yoki nafas qisishi;
• Tez-tez yoki notekis yurak urishi.
KOK qabul qilish paytida venoz va arterial trombozlar va tromboemboliyalar sonining oshgani kuzatilgan. Biroq, KOK bilan bog‘liq VTE rivojlanish tezligi homiladorlik davridagidan pastroqdir (har 10 000 homilador ayolda 6 ta holat). KOK qabul qilgan ayollarda boshqa tomirlar, masalan, jigar, mezenterial, buyrak arteriyalari va venalari, markaziy vena retinasi va uning tarmoqlarining trombozi kuzatilgan, ammo bog‘liqligi isbotlanmagan.
O‘sma kasalliklari
Bachadon bo‘yni saratoni rivojlanishining asosiy xavf omillaridan biri papillomavirus infektsiyasining davomiyligidir. KOK uzoq vaqt qabul qilinganida bachadon bo‘yni saratoni rivojlanish xavfi oshgani qayd etilgan, ammo bu bog‘liqlik isbotlanmagan. Ushbu o‘sish bachadon bo‘yni patologiyasini KOK buyurishdan oldin o‘tkaziladigan tekshiruvlar natijasida aniqlanishi yoki kamroq to‘siqli kontratseptsiya usullaridan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, KOK qo‘llagan ayollarda sut bezlari saratonini rivojlanishining nisbatan yuqori xavfi aniqlangan, ammo ularning qabul qilinishi bilan bog‘liqlik isbotlanmagan. Kuzatilayotgan xavfning oshishi nafaqat KOK qabul qilgan ayollarda sut bezlari saratonining erta aniqlanishi, balki jinsiy gormonlarning biologik ta’siri yoki bu ikki omilning kombinatsiyasi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. KOK qabul qilayotgan yoki ilgari qabul qilgan ayollarda sut bezlari saratoni odatda hech qachon ushbu preparatlarni qabul qilmagan ayollarga qaraganda klinik jihatdan kamroq ifodalangan bosqichlarda aniqlanadi. KOK qabul qilish fonida kamdan-kam hollarda jigar o‘simtalari rivojlanishi kuzatilgan. Qorin sohasidagi kuchli og‘riqlar, jigar kattalashishi yoki qorin bo‘shlig‘ida qon ketish belgilari paydo bo‘lganida differentsial diagnostika o‘tkazishda buni hisobga olish kerak. Boshqa holatlar Gipertrigliseridemiya bo‘lgan ayollarda (yoki oilaviy anamnezda ushbu holat mavjud bo‘lsa) Gestarella® preparatini qabul qilish vaqtida pankreatit rivojlanish xavfi oshishi mumkin. Ko‘pgina ayollarda KOK qabul qilganda qon bosimining biroz oshishi tasvirlangan bo‘lsa-da, klinik ahamiyatli qon bosimining oshishi kamdan-kam hollarda kuzatilgan. Shunga qaramay, agar Gestarella® preparatini qabul qilish vaqtida barqaror, klinik ahamiyatli qon bosimining oshishi rivojlansa, preparatni to‘xtatish va arterial gipertenziyani davolashni boshlash kerak. Agar gipotenziv davolash orqali qon bosimining normal ko‘rsatkichlariga erishilsa, Gestarella® preparatini qabul qilish davom ettirilishi mumkin. Xolestaz bilan bog‘liq sariqlik va/yoki qichishish, o't pufagida toshlarning shakllanishi, porfiriya, tizimli qizil volchanka, gemolitik-uremik sindrom, Xoreya Sydenham, homiladorlikda gerpes, otoskleroz bilan bog‘liq eshitish qobiliyatining yo‘qolishi kabi holatlar homiladorlikda ham, KOK qabul qilish vaqtida ham rivojlanishi yoki kuchayishi mumkin, ammo ularni qabul qilish bilan bog‘liq sabab isbotlanmagan. Irsy angionevrotik shishning shakllari bo‘lgan ayollarda KOK angionevrotik shishning alomatlarini keltirib chiqarishi yoki kuchaytirishi mumkin. KOK qabul qilish fonida Kron kasalligi va yarali kolit holatlari ham tasvirlangan. O‘tkir kasalliklar yoki jigar surunkali kasalliklarining kuchayishi Gestarella® preparatini qabul qilishni jigar funktsiyasi ko‘rsatkichlari normaga qaytguniga qadar to‘xtatishni talab qilishi mumkin. Homiladorlik yoki jinsiy gormonlarni ilgari qabul qilish paytida birinchi marta rivojlanadigan qaytalanuvchi xolestatik sariqlik Gestarella® preparatini qabul qilishni to‘xtatishni talab qiladi. Garchi KOK insulinrezistentlik va glyukozaga chidamlilikka ta’sir qilishi mumkin bo‘lsa-da, etinilestradiol tarkibi <50 mkg bo‘lgan KOK qabul qilayotgan qandli diabetli bemorlarda gipoglikemik preparatlarning dozasi rejimini o‘zgartirishga hojat yo‘q. Shunga qaramay, Gestarella® preparatini qabul qilish vaqtida qandli diabetga chalingan ayollar tibbiy kuzatuv ostida bo‘lishi kerak. Gestarella® preparatini qabul qilish fonida endogen depressiya va epilepsiya kechishi yomonlashishi mumkin. Gestarella® preparatini qabul qilayotgan ayollar quyoshda uzoq vaqt qolishdan va UF nurlanishidan saqlanishi kerak. Gestarella® preparati laktaza monogidrat va saxaroza saqlaydi. Galaktozani o‘zlashtira olmaslik, laktaza yetishmovchiligi yoki glyukoza-galaktoza malabsorbsiyasi, shuningdek, fruktozani o‘zlashtira olmaslik yoki saxaraza-izomaltoza yetishmovchiligining kam uchraydigan tug‘ma shakllariga ega bo‘lgan bemorlarga ushbu preparatni qabul qilish tavsiya etilmaydi. Kontratseptsiya samaradorligining pasayishi KOK samaradorligi masalan, tabletka qabul qilishni unutish, me’da-ichak buzilishlari (qusish yoki diareya) yoki boshqa dori vositalarini bir vaqtda qabul qilish holatlarida pasayishi mumkin. Bu holda, preparatni qabul qilishni to‘xtatmasdan, qo‘shimcha bo‘lmagan (to‘siqli) kontratseptsiya usullaridan foydalanish kerak. Laborator testlar Gestarella® preparatini qabul qilish ayrim laborator testlar natijalariga, jumladan, jigar, buyrak, qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari faoliyati ko‘rsatkichlariga, plazmadagi tashuvchi oqsillar konsentratsiyasiga, uglevod almashinuvi ko‘rsatkichlariga, qon ivish tizimi parametrlariga ta’sir qilishi mumkin. Odatda o‘zgarishlar normal qiymatlardan tashqariga chiqmaydi. Hayz davriga ta’siri Gestarella® preparatini qabul qilishda tartibsiz qon ketishlar (“oqadigan” qonli ajralmalar yoki “to‘satdan” qon ketish) yuzaga kelishi mumkin, ayniqsa, qabul qilishning birinchi oyida. Shu sababli, organizm moslashgandan so‘ng, ya’ni preparatni uch oy davomida qabul qilganingizdan keyin tartibsiz qon ketishlar sababini aniqlash maqsadga muvofiqdir. Agar tartibsiz qon ketishlar davom etsa yoki oldingi muntazam sikllardan keyin yuzaga kelsa, malign o‘simta yoki homiladorlikni istisno qilish uchun tegishli diagnostik tadbirlarni o‘tkazish kerak. Ba’zi ayollarda tabletkalarni qabul qilishda tanaffus paytida “bekor qilish” qon ketishi yuzaga kelmaydi. Agar preparat ko‘rsatmalarga muvofiq qabul qilingan bo‘lsa, homiladorlik yuzaga kelishi ehtimoldan yiroqdir. Biroq, agar tabletkalar muntazam ravishda qabul qilinmagan bo‘lsa yoki “bekor qilish” qon ketishi 2 marta ketma-ket yuzaga kelmagan bo‘lsa, preparatni qabul qilishni davom ettirishdan oldin homiladorlikni istisno qilish kerak. Gestarella® preparatini qo‘llashda gormonal kontratseptivlar fonida hayzga o‘xshash qon ketishlarining davriyligi va davomiyligi, to‘g‘ri ichak harorati va bachadon bo‘yni shilliq qavatining xususiyatlari o‘zgarishi mumkinligini hisobga olish kerak. Tibbiy ko‘riklar Gestarella® preparatini qabul qilishni boshlashdan oldin yoki qayta boshlashdan oldin ayol umumiy tibbiy va ginekologik ko‘rikdan o‘tishi kerak, jumladan, tibbiy anamnez (shu jumladan, oilaviy anamnez) batafsil yig‘ilishi, Qon bosimi, yurak urishi tezligi, tana massasi indeksi, qorin bo‘shlig‘i va kichik tos a’zolari ultratovush tekshiruvi, ko‘krak bezlari ko‘rigi, bachadon bo‘yni epiteliyasining sitologik tekshiruvi o‘tkazilishi kerak. Homiladorlik va qon ivish tizimida buzilishlar istisno qilinishi kerak. Ayolga venoz va arterial trombozlar haqida ma’lumot, VTЕ va ATЕ alomatlari, ma’lum xavf omillari haqida, shuningdek, trombozga shubha qilingan taqdirda nima qilish kerakligini tushuntirish juda muhimdir. Ayolga varaqni diqqat bilan o‘qib chiqish va undagi tavsiyalarga rioya qilish zarurligini tushuntirish kerak. Ayolga shuni ham aytish kerakki, gormonal kontratseptivlar OIV infektsiyasi (OITS) va jinsiy yo‘l bilan yuqadigan boshqa kasalliklardan himoya qilmaydi. Bunday ko‘riklarning chastotasi va xarakteri mavjud tibbiyot amaliyoti me’yorlariga va har bir bemorning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda asoslanishi kerak, ammo kamida 6 oyda bir marta. Transport vositalarini boshqarish va mexanizmlar bilan ishlash qobiliyatiga ta’siri Gestarella® preparatini qo‘llash davrida ko‘rilgan nojo‘ya ta’sirlar (ko‘rishning buzilishi, bosh aylanishi) profilini hisobga olgan holda, transport vositalarini boshqarishda va yuqori e’tibor va psixomotor reaksiyalar tezligini talab qiluvchi boshqa potensial xavfli faoliyat turlari bilan shug‘ullanishda ehtiyot bo‘lish kerak.