Дексаметазон

-

Дексаметазон

Qisqa muddatli hayotiy ko‘rsatmalar asosida qo‘llanganda yagona kontrendikatsiya – deksametazonga yoki preparatning komponentlariga yuqori sezuvchanlikdir. O‘sish davridagi bolalarda GKS faqat mutlaq ko‘rsatmalar bo‘yicha va davolovchi shifokor tomonidan maxsus kuzatuv ostida qo‘llanishi lozim. Ehtiyotkorlik bilan qo‘llash kerak bo‘lgan kasalliklar va holatlar: me’da-ichak tizimi kasalliklari - oshqozon va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi, ezofagit, gastrit, o‘tkir yoki yashirin peptik yara, yaqinda o‘tkazilgan ichak anastomozi, perferatsiya yoki abstsess xavfi bilan kechuvchi nostandart yarali kolit, divertikulit; virusli, qo‘ziqorinli yoki bakterial tabiatdagi parazitar va infeksion kasalliklar (hozirda yoki yaqinda o‘tkazilgan, shu jumladan kasallangan bemor bilan yaqinda muloqotda bo‘lgan) - oddiy gerpes, zona (viremiya bosqichi), suvchechak, qizamiq; amebiaz, strongiloidoz; tizimli mikoz; faol va latent tuberkulyoz. Og‘ir infeksion kasalliklarda qo‘llash faqat maxsus terapiya bilan birgalikda mumkin. Emlashdan oldin va keyin davr (emlashdan 8 hafta oldin va 2 hafta keyin), BCG emlashidan keyingi limfadenit; immunitet yetishmovchilik holatlari (shu jumladan OITS yoki OIV-infeksiya); yurak-qon tomir tizimi kasalliklari (shu jumladan yaqinda o‘tkazilgan miokard infarkti - o‘tkir va yarimo‘tkir infarktda nekroz o‘chog‘ining kengayishi, chandiq to‘qimaning shakllanishining sekinlashishi va, natijada, yurak mushaklarining yorilishi mumkin), og‘ir surunkali yurak yetishmovchiligi, arterial gipertenziya, giperlipidemiya; endokrin kasalliklar - qandli diabet (shu jumladan uglevodlarga tolerantlik buzilishi), tireotoksikoz, gipoterioz, Itsenko-Kushing kasalligi, semizlik (III-IV daraja); og‘ir surunkali buyrak va/yoki jigar yetishmovchiligi, nefrourolitiaz; gipoalbuminemiya va unga moyil holatlar; tizimli osteoporoz, miasteniya gravis, o‘tkir psixoz, poliomielit (bulbar ensefalit shaklidan tashqari), ochiq va yopiq burchakli glaukoma; homiladorlik.

O'sish davridagi bolalarda GKS faqat qat'iy ko'rsatmalar bo'yicha va shifokorning sinchkov nazorati ostida qo'llanilishi kerak.

Sintetik glyukokortikoid (GKS), ftorprednizolonning metillangan hosilasi. Yallig'lanishga qarshi, allergiyaga qarshi, immunodepressiv ta'sir ko'rsatadi, beta-adrenoreseptorlarning endogen katekolaminlarga sezgirligini oshiradi. Maxsus sitoplazmatik reseptorlar bilan o'zaro ta'sir qiladi (GKS uchun reseptorlar barcha to'qimalarda, ayniqsa jigar ko'p) va oqsillar (jumladan, hujayralardagi hayotiy jarayonlarni boshqaruvchi fermentlarni) hosil qilishni induktsiya qiluvchi kompleks hosil qiladi. Oqsil almashinuvi: plazmadagi globulinlar miqdorini kamaytiradi, jigar va buyraklarda albominlar sintezini oshiradi (albomin/globulin ko'rsatkichini oshirish bilan), mushak to'qimasida oqsil sintezini pasaytiradi va katabolizmni kuchaytiradi. Lipid almashinuvi: yuqori molekulyar yog' kislotalari va triglitseridlar sintezini oshiradi, yog'ni qayta taqsimlaydi (yog' asosan yelka kamari, yuz va qorin sohasida to'planadi), giperxolesterinemiya rivojlanishiga olib keladi. Uglevod almashinuvi: oshqozon-ichak yo'llaridan uglevodlarning so'rilishini oshiradi; glyukoza-6-fosfataz faoliyatini oshiradi (jigardan qonga glyukoza kirishini oshiradi); fosfoenolpiruvatkarboksilaza faoliyatini va aminotransferazlar sintezini oshiradi (glyukoneogenezni faollashtiradi); giperglikemiyani rivojlanishiga yordam beradi. Suv-elektrolit almashinuvi: organizmda Na+ va suvni ushlab turadi, K+ chiqarilishini rag'batlantiradi (mineralokortikoid faolligi), oshqozon-ichak yo'llaridan Ca+ so'rilishini pasaytiradi, suyak to'qimasining mineralizatsiyasini kamaytiradi. Yallig'lanishga qarshi ta'sir eosinofillar va mast hujayralar tomonidan yallig'lanish mediatorlarini ozod qilishni bostirish; lipokortinlar hosil qilish va hialuron kislotasi ishlab chiqaruvchi mast hujayralar sonini kamaytirish; kapillyarlar o'tkazuvchanligini kamaytirish; hujayra membranalarini (ayniqsa lizosomal) va organel membranalarini barqarorlashtirish bilan bog'liq. Bu yallig'lanishga qarshi jarayonning barcha bosqichlariga ta'sir qiladi: prostaglandinlar (Pg) sintezini araxidon kislotasi darajasida inhibe qiladi (lipokortin fosfolipaza A2 ni bostiradi, araxidon kislotasining ozod bo'lishini inhibe qiladi va endoperoksidlar, leykotrienlar biosintezini bostiradi, bu yallig'lanish, allergiya va boshqa jarayonlarni qo'llab-quvvatlaydi), "yallig'lanishni keltirib chiqaruvchi sitokinlar" sintezini inhibe qiladi (interleykin 1, o'sma nekrozi omili alfa va boshqalar); hujayra membranasining turli zararlovchi omillarga qarshilik darajasini oshiradi. Immunodepressiv ta'sir limfoid to'qimaning involyutsiyasi, limfotsitlarning (ayniqsa T-limfotsitlarning) proliferatsiyasining bostirilishi, B-hujayralarining migratsiyasini va T- va B-limfotsitlarning o'zaro ta'sirini inhibe qilish, sitokinlar (interleykin-1, 2; gamma-interferon) ajralib chiqishini bostirish orqali hosil bo'ladi, limfotsitlar va makrofaglardan va antitel hosil bo'lishining kamayishi. Allergiyaga qarshi ta'sir allergiya mediatorlarining sintezi va sekretsiyasini kamaytirish, sensibilizatsiyalangan mast hujayralar va bazofillardan gistamin va boshqa biologik faol moddalarning ozod bo'lishini inhibe qilish, aylanadigan bazofillar, T- va B-limfotsitlar, mast hujayralar sonini kamaytirish; limfoid va bog'lovchi to'qimalarning rivojlanishini inhibe qilish, allergiya mediatorlariga effektor hujayralar sezgirligini kamaytirish, antitel hosil bo'lishini inhibe qilish, organizmning immun javobini o'zgartirish natijasida rivojlanadi. Nafas yo'llarining obstruktiv kasalliklarida ta'sir asosan yallig'lanish jarayonlarini inhibe qilish, shilliq qavatlar shishining ifodalanish darajasini oldini olish yoki kamaytirish, bronxlar epiteliyasining submukoz qatlamida eozinofil infiltratsiyasini kamaytirish va bronx shilliq qavatlarida aylanma immun komplekslarining cho'kishi hamda deskuamatsiyaning inhibe qilinishi bilan belgilanadi. Endogen katekolaminlar va eksogen simpatomimetiklarga nisbatan kichik va o'rta kalibrli bronxlar beta-adrenoreseptorlarining sezgirligini oshiradi, shuningdek, shilliqning ishlab chiqarilishini kamaytirish orqali uning qovushqoqligini kamaytiradi. AKTG sintezini va ikkilamchi ravishda endogen GKS sintezini inhibe qiladi. Yallig'lanish jarayonida bog'lovchi to'qima reaktsiyalarini inhibe qiladi va yara to'qimasining hosil bo'lish ehtimolini kamaytiradi. Harakat xususiyati - gipofiz funksiyasini kuchli inhibe qilish va deyarli mineralokortikosteroid faolligining yo'qligi bilan belgilanadi. 1-1.5 mg/sut dozalari buyrak usti bezlarining po'st qavatining funksiyasini inhibe qiladi; biologik yarim chiqarilish davri - 32-72 soat (gipotalamus-gipofiz-buyrak usti bezlarining kortikal moddasining tizimining inhibe qilinish muddati). Glükokortikoid faolligining kuchi bo'yicha 0.5 mg deksametazon taxminan 3.5 mg prednizon (yoki prednizolon), 15 mg gidrokortizon yoki 17.5 mg kortizon bilan teng.

Qonda deksametazon 60-70% maxsus tashuvchi oqsil — transkortin bilan bog‘lanadi. Gistogematik to‘siqlardan, jumladan qon-miya va yo‘ldosh to‘siqlaridan oson o‘tadi. Jigarda, asosan, glyukuron va sulfat kislotalari bilan kon’yugatsiyalanish yo‘li bilan faol bo‘lmagan metabolitlarga aylanadi. Asosan, buyraklar orqali chiqariladi (kichik qismi esa laktatsiya bezlari orqali). Deksametazonning plazmadagi T1/2 3-5 soatni tashkil qiladi.

Homiladorlikda (ayniqsa birinchi trimestrda) preparat faqat ona uchun davolashning kutilayotgan foydasi homila uchun potensial xavfdan ustun bo‘lgandagina qo‘llanishi mumkin. Homiladorlik davrida uzoq muddatli davolash homila o‘sishiga ta’sir qilishi mumkin. Homiladorlikning oxirida preparat qo‘llansa, homilada buyrak usti bezining atrofiyasi rivojlanishi xavfi mavjud bo‘lib, yangi tug‘ilgan chaqaloqda o‘rnini bosuvchi terapiya talab qilinishi mumkin. Emizish davrida davolash zarur bo‘lsa, emizishni to‘xtatish kerak.

Og'ir surunkali jigar yetishmovchiligi bo'lganda dori qo'llanilishi qarshi ko'rsatilgan.

Qo‘llash mumkin emas: og‘ir xronik buyrak yetishmovchiligi, nefrourolitiaz.

Preparat retsept bo‘yicha beriladi.

Yuqorida tavsiflangan nojo‘ya ta’sirlar kuchayishi mumkin. Deksametazon dozasini kamaytirish kerak. Davolash simptomatik.

Ro'yxat B. Preparatni bolalar ololmaydigan joyda, harorat 25°C dan oshmagan holda saqlash kerak. Muzlatmaslik lozim.

Tez ta'sir qiluvchi GKS kiritilishini talab qiluvchi kasalliklar, shuningdek, og'iz orqali qabul qilish mumkin bo'lmagan holatlar: endokrin kasalliklar: buyrak usti bezlari qobig'ining o'tkir yetishmovchiligi, birlamchi yoki ikkilamchi buyrak usti qobig'i yetishmovchiligi, tug'ma buyrak usti bezlari giperplaziyasi, subakut tireoidit; shok (kuyish, travmatik, operatsion, toksik) - qon tomirlarini toraytiruvchi vositalar, plazmani almashtiruvchi dori vositalari va boshqa simptomatik terapiya samarasi bo'lmaganda; miya shishi (bosh miya o'smasi, bosh miyaga travma, neyroxirurgik aralashuv, bosh miyaga qon quyilishi, ensefalit, meningit, radiatsiya ta'siri); astmatik holat; og'ir bronxospazm (bronxial astma zo'rayishi, surunkali obstruktiv bronxit); og'ir allergik reaktsiyalar, anafilaktik shok; revmatik kasalliklar; biriktiruvchi to'qimalarning tizimli kasalliklari; o'tkir og'ir dermatozlar; yomon sifatli kasalliklar: kattalarda leykemiya va limfoma uchun palyativ davolash; bolalarda o'tkir leykemiya; yomon sifatli o'smalari bo'lgan bemorlarda, og'iz orqali davolash imkoni bo'lmagan hollarda giperkaltsiemiya; qon kasalliklari: o'tkir gemolitik anemiya, agranulotsitoz, kattalarda idiopatik trombotsitopenik purpura; og'ir infeksion kasalliklar (antibiotiklar bilan birgalikda); oftalmologik amaliyotda (subkon'yunktival, retrobulbar yoki parabulbar yuborish): allergik kon'yunktivit, keratit, epiteliy zararlanishisiz keratokonyunktivit, irit, iridotsiklit, blefarit, blefarokonyunktivit, sklerit, episklerit, ko'z travmasi va operatsiyadan keyingi yallig'lanish jarayoni, simpatik oftalmiya, transplantatsiyadan keyin korneani immunosupressiv davolash; lokal qo'llash (patologik shakllanish sohasida): keloidlar, diskoid qizil volchanka, halqasimon granuloma.

Yaroqlik muddati - 2 yil. Qadoqlamada ko'rsatilgan yaroqlik muddati tugagandan keyin ishlatmaslik.