Homilalik davrida foydalanish
Valproat kislotasini qo‘llash mumkin emas:
— epilepsiya davolashida homiladorlik davrida, agar muqobil davolash usullari mavjud bo‘lmasa;
— bipolyar affektiv buzilishlarni davolash va oldini olishda homiladorlik davrida;
— tug‘ish yoshidagi ayollarda, agar Homiladorlikning oldini olish dasturining barcha shartlari bajarilmagan bo‘lsa.
Homiladorlik. Homiladorlik davrida epileptik xurujlar xavfi
Homiladorlik paytida umumiy toniko-klonik epileptik xurujlarning va gipoksiya bilan kechuvchi epileptik statusning rivojlanishi onaga ham, homilaga ham, o‘lim xavfi tufayli alohida xavf tug‘dirishi mumkin.
Homiladorlik davrida preparatni qo‘llash xavfi
Sichqon, kalamush va quyonlarda olib borilgan reproduktiv toksiklik bo‘yicha eksperimental tadqiqotlar natijalari valproat kislotasining teratogen ta’sirini ko‘rsatgan.
Teratogenlik va tug‘ma rivojlanish nuqsonlari
Mavjud klinik ma’lumotlar homiladorlik davrida valproat kislotasini qabul qilgan onalardan tug‘ilgan bolalarda asab nayining tug‘ma nuqsonlari, bosh va yuz deformatsiyalari, oyoq-qo‘l rivojlanishidagi nuqsonlar, yurak-tomir tizimi nuqsonlari, gipospadiya, shuningdek, turli organ tizimlarini qamrab oluvchi ko‘p sonli rivojlanish nuqsonlarining yuqori chastotada uchrashini ko‘rsatadi. Epilepsiyaga chalingan va homiladorlikda valproat kislotasi bilan monoterapiya olgan onalardan tug‘ilgan bolalarda rivojlanish nuqsonlari xavfi fenitoin, karbamazepin, fenobarbital va lamotridjin bilan monoterapiya olgan bolalarga qaraganda mos ravishda 1,5, 2,3, 2,3 va 3,7 baravar yuqori bo‘lgan. Registr va kohort tadqiqotlarini o‘z ichiga olgan meta-tahlillar epilepsiyaga chalingan va homiladorlik davrida valproat kislotasi bilan monoterapiya olgan onalardan tug‘ilgan bolalarda rivojlanish nuqsonlari chastotasi 10,73% ni (95% ishonch oralig‘i 8,16–13,29) tashkil etishini ko‘rsatdi. Bu umumiy populyatsiyadagi og‘ir rivojlanish nuqsonlari xavfi (2–3%) bilan solishtirganda yuqori hisoblanadi. Ushbu xavf dozaga bog‘liq bo‘lsa-da, xavfsizlik chegarasini, ya’ni bu xavf mavjud bo‘lmagan eng past dozani aniqlashning imkoni yo‘q.
Bolalarda ruhiy va jismoniy rivojlanishdagi buzilishlar
Valproat kislotasining bachadon ichidagi ta’siri bolalarning ruhiy va jismoniy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkinligi aniqlangan. Bu xavf, ehtimol, dozaga bog‘liq bo‘lib, lekin xavfsizlik chegarasini aniqlash imkoni yo‘q. Ushbu ta’sirlarning rivojlanishi uchun aniq homilalik davri belgilanmagan va homiladorlik davomida xavf istisno qilinmagan. Bachadon ichida valproat kislotasining ta’siriga duch kelgan maktabgacha yoshdagi bolalarda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bunday bolalarning 30–40 foizida erta rivojlanish kechikishlari (masalan, yurishni o‘zlashtirish va nutq rivojlanishidagi kechikish), shuningdek, intellektual qobiliyatlar pasayishi, zaif nutq (o‘z nutqi va nutqni tushunishi) va xotira bilan bog‘liq muammolar kuzatilgan.
IQ ko‘rsatkichi
Bachadon ichida valproat ta’siriga duch kelgan va 6 yoshida tekshirilgan bolalarda o‘rtacha aqliy rivojlanish indeksi (IQ) boshqa antiepileptik preparatlarning bachadon ichida ta’siriga duch kelgan bolalarga qaraganda 7–10 ballga past bo‘lgan. Garchi valproat kislotasining ta’siriga uchragan bolalarning intellektual rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan boshqa omillarni inkor qilib bo‘lmasa-da, bunday bolalarda intellektual buzilish xavfi ona IQ ko‘rsatkichidan mustaqil ravishda oshganligi aniq. Uzoq muddatli natijalar bo‘yicha ma’lumotlar cheklangan. Mavjud ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, bachadon ichida valproat kislotasi ta’siriga duch kelgan bolalarda autizm spektridagi buzilishlar (taxminan uch baravar ortgan xavf) va bolalar autizmi (taxminan besh baravar ortgan xavf) rivojlanishi ehtimoli oshgan. Cheklangan ma’lumotlar shuningdek, valproat kislotasi ta’siriga uchragan bolalarda diqqat yetishmovchiligi/giperfaollik sindromi (DYuS/GF) rivojlanishi ehtimoli yuqoriligini ko‘rsatadi.
M o n o t e r a p i ya
Valproat kislotasi bilan monoterapiya va uni o‘z ichiga olgan kombinatsiyalangan terapiya homiladorlikda nojo‘ya ta’sirlar bilan bog‘liqdir. Biroq, mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, valproat kislotasini o‘z ichiga olgan kombinatsiyalangan antiepileptik terapiya homiladorlikda nojo‘ya ta’sirlar xavfini valproat kislotasi bilan faqat monoterapiya qo‘llangan holatlarga nisbatan oshiradi (ya’ni, valproat kislotasi faqat monoterapiya sifatida qo‘llanganida homilaga bo‘lgan xavf nisbatan kamroqdir).
Homila rivojlanishidagi nuqsonlar xavfini oshiruvchi omillar
Sutkalik doza 1000 mg dan yuqori bo‘lishi (ammo pastroq dozalarda ham xavf istisno qilinmaydi) va valproat kislotasini boshqa antikonvulsantlar bilan qo‘llash homila rivojlanishidagi nuqsonlar xavfini oshiradi. Shuning uchun, Depakin® Chrono preparatini epilepsiya davolashida homiladorlik davrida qo‘llash mumkin emas, agar muqobil davolash usullari mavjud bo‘lmasa; bipolyar affektiv buzilishlarni davolash va oldini olishda homiladorlik davrida qo‘llash mumkin emas.
Estrogen o‘z ichiga olgan preparatlar bilan bir vaqtda qo‘llash
Valproat kislotasi gormonal kontratseptivlarning terapevtik samaradorligini pasaytirmaydi. Ammo estrogen o‘z ichiga olgan preparatlar, jumladan, estrogen o‘z ichiga olgan gormonal kontratseptivlar valproat kislotasining klirensini oshirishi mumkin, bu esa uning qon zardobidagi konsentratsiyasining kamayishiga va natijada samaradorligining pasayishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, estrogen o‘z ichiga olgan preparatlar buyurilganda yoki bekor qilinganda valproat kislotasining qon zardobidagi konsentratsiyasi va klinik samaradorligini (xurujlar va kayfiyatni nazorat qilish) kuzatish zarur.
Preparatni qo‘llash zarurati va uni bekor qilish imkoniyatini aniqlash
Preparatni qo‘llash zarurati yoki uni bekor qilish imkoniyati dori qabul qilishdan oldin aniqlanishi yoki agar ayol homiladorlikni rejalashtirsa, qayta ko‘rib chiqilishi kerak.
Agar bemor homiladorlikni rejalashtirayotgan bo‘lsa, epilepsiya bo‘yicha mutaxassis valproat kislotasi saqlovchi preparatlar bilan davolashni qayta baholashi va muqobil terapiya buyurish imkoniyatini ko‘rib chiqishi kerak. Homiladorlik rejalashtirilishidan oldin va kontratseptsiya qo‘llashni to‘xtatishdan oldin bemorni valproat kislotasi saqlovchi preparatlardan boshqa davolash usuliga o‘tkazish uchun barcha zarur choralar ko‘rilishi lozim. Agar muqobil terapiya mavjud bo‘lmasa, bemorga valproat kislotasi saqlovchi preparatlar bilan davolashning kelajakdagi bolaga bo‘lgan xavfi haqida tushuntirish berish kerak, shunda bemor oilani rejalashtirish bo‘yicha ongli qaror qabul qilishi mumkin.
Homilador ayollar
Valproat kislotasi saqlovchi preparatlarni homiladorlikda qo‘llash mumkin emas, agar muqobil davolash usullari mavjud bo‘lmasa (epilepsiya davolashida) va bipolyar affektiv buzilishlarni davolash va oldini olishda homiladorlikda qo‘llash mumkin emas. Homiladorlik aniqlangan taqdirda, ayol o‘z shifokoriga darhol murojaat qilib, terapiyani qayta baholatishi va muqobil terapiya qo‘llash imkoniyatini ko‘rib chiqishi kerak.
Tug‘ish yoshidagi ayollar valproat kislotasi saqlovchi preparat bilan davolanayotgan paytda samarali kontratseptsiya usullaridan foydalanishlari kerak. Bunday ayollarga homiladorlik davrida valproat kislotasi saqlovchi preparatlarni qo‘llashning xavfi va foydasi haqida to‘liq ma’lumot berilishi zarur.
Agar homiladorlik davrida valproat kislotasi saqlovchi preparatlarni qo‘llashning ma’lum xavfiga qaramay ayol homiladorlikni rejalashtirsa yoki unda homiladorlik aniqlansa, valproat kislotasi bilan davolash zaruriyati bo‘yicha qayta baholash o‘tkazilishi kerak. Ko‘rsatmalar asosida baholash shuni ko‘rsatadi:
• Bipolyar affektiv buzilish ko‘rsatkichi bo‘yicha — valproat kislotasi bilan davolashni to‘xtatish imkoniyati ko‘rib chiqilishi kerak.
• Epilepsiya ko‘rsatkichi bo‘yicha — valproat kislotasi bilan davolashni davom ettirish yoki bekor qilish qarori foyda va xavf nisbatini qayta baholashdan keyin qabul qilinadi.
Agar foyda va xavf nisbatini qayta baholagandan so‘ng preparat bilan davolash homiladorlik davrida davom ettirilishi kerak bo‘lsa, uni minimal samarali sutkalik dozada, bir necha marta qabul qilishga bo‘lib qo‘llash tavsiya etiladi. Homiladorlikda preparatning boshqa shakllariga nisbatan uzaytirilgan chiqarilish shakllaridan foydalanish afzalroqdir. Imkon qadar, homiladorlikdan oldin foliy kislotasini (kuniga 5 mg dozada) qabul qilishni boshlash tavsiya etiladi, chunki foliy kislotasi asab nayining rivojlanish nuqsonlari xavfini kamaytirishi mumkin. Ammo hozirgi ma'lumotlar valproat kislotasi ta’siridan kelib chiqadigan tug‘ma rivojlanish nuqsonlariga qarshi uning profilaktik ta’sirini tasdiqlamaydi. Homilaning asab nayining yoki boshqa rivojlanish nuqsonlarini aniqlash uchun muntazam (shu jumladan, homiladorlikning III trimestrida) maxsus prenatal diagnostikani, jumladan, sinchkov ultratovush tekshiruvini o‘tkazish tavsiya etiladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar uchun xavf
Homiladorlik davrida valproat kislotasini qabul qilgan onalarning yangi tug‘ilgan chaqaloqlarida gemorragik sindrom holatlari qayd etilgan. Ushbu gemorragik sindrom trombotsitopeniya, gipofibrinogenemiya va/yoki qonni ivish omillarining kamayishi bilan bog‘liq. Shuningdek, o‘limga olib kelishi mumkin bo‘lgan afibrinogenemiya holatlari ham qayd etilgan. Bu gemorragik sindromni fenobarbital va boshqa jigar mikrosomal fermentlari induktorlaridan kelib chiqadigan K vitamini yetishmovchiligi bilan aralashtirmaslik kerak. Shuning uchun, homiladorlikda valproat kislotasi bilan davolangan onalarning yangi tug‘ilgan chaqaloqlarida trombotsitlar miqdori, plazmadagi fibrinogen konsentratsiyasi, qonni ivish omillari va koagulogramma bilan koagulyatsion testlarni o‘tkazish zarur.
Homiladorlikning III trimestrida valproat kislotasini qabul qilgan onalarning yangi tug‘ilgan chaqaloqlarida gipoglikemiya holatlari, shuningdek, gipotireoz holatlari qayd etilgan. Homiladorlikning oxirgi trimestrida valproat kislotasini qabul qilgan onalarning yangi tug‘ilgan chaqaloqlarida bekor qilish sindromi (masalan, ajitatsiya, asabiylik, giperrefleksiya, tremor, giperkineziya, mushak tonusi buzilishi, tutilish va emishda qiyinchiliklar) kuzatilishi mumkin.
Emizish davri
Valproat kislotasining sut bilan chiqarilishi past bo‘lib, sutdagi konsentratsiyasi qon zardobidagi konsentratsiyaning 1-10% ni tashkil etadi. Adabiyot ma’lumotlari va cheklangan klinik tajriba asosida, preparat qabul qilingan holatda emizish imkoniyatini ko‘rib chiqish mumkin, lekin preparatning, ayniqsa, gematologik buzilishlarga olib keluvchi nojo‘ya ta’sirlarini e’tiborga olish zarur.
Fertillik
Dismenoreya, amenoreya, polikistik tuxumdon sindromi, qonda testosteron darajasining oshishi sababli ayollarda fertilitetning pasayishi mumkin. Erkaklarda valproat kislotasi spermatozoidlarning harakatchanligini pasaytirishi va fertilitetni buzishi mumkin. Ushbu fertilitet buzilishlar davolash to‘xtatilgandan so‘ng qaytar ekanligi aniqlangan.