Qandli diabet dunyodagi eng keng tarqalgan kasalliklardan biri bo‘lib, uning chastotasi tobora ortib bormoqda. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, 2030-yilga borib diabet o‘limning yettinchi asosiy sababi bo‘lishi mumkin. Kasallikni qanday qilib o‘z vaqtida aniqlash va uning rivojlanish xavfini kamaytirish mumkin? Buni batafsil ko‘rib chiqamiz.

Qandli diabet nima?

Qandli diabet - bu surunkali kasallik bo‘lib, unda insulin yetarli darajada ishlab chiqarilmasligi yoki organizm undan to‘g‘ri foydalana olmasligi sababli qondagi qand miqdori ko‘tariladi. Diabetning ikkita asosiy turi farqlanadi:

• 1-toifa qandli diabet - insulin ishlab chiqaruvchi oshqozon osti bezi hujayralarining autoimmun parchalanishi tufayli rivojlanadi. Ko‘pincha yoshligida aniqlanadi.
• 2-toifa qandli diabet - insulin qarshiligi bilan bog‘liq bo‘lib, bunda organizm hujayralari insulinga sezgirligini yo‘qotadi. Bu tur ko‘proq kattalarda uchraydi.

2-toifa diabet haqida batafsil ma’lumot olish uchun quyidagi havolaga o‘ting: 👉 Qandli diabet 2- toifasi: uning oldini olish bo‘yicha haqiqat va afsonalar

Qandli diabet belgilari: kasallikni erta bosqichda qanday aniqlash mumkin?

Dastlabki bosqichlarda diabet alomatsiz kechishi mumkin, shuning uchun uning asosiy ko‘rinishlarini bilish muhim:

• Tez-tez chanqash va og‘iz qurishi
• Tez-tez siyish, ayniqsa tunda
• Keskin ozish yoki semirish
• Doimiy charchoq va uyquchanlik
• Ko‘z xiralashishi
• Yara va ko‘karishlarning sekin bitishi
• Teri, milk yoki siydik-tanosil tizimining tez-tez uchraydigan infeksiyalari

Qachon shoshilinch ravishda shifokorga murojaat qilish kerak?

Agar sizda yuqorida sanab o‘tilgan belgilardan bir nechtasi, ayniqsa semizlik, gipertoniya yoki irsiy moyillik bilan birga kuzatilsa, darhol tekshiruvdan o‘tishingiz kerak.

Gipertoniya haqida bilmohchimisiz ? Unda  quyidagi havolaga o‘ting  Gipertoniya: siz sezmaydigan yashirin alomatlar

Xavf guruhi: kimlar diabetga moyil?

Ba’zi omillar diabet rivojlanish ehtimolini sezilarli darajada oshiradi:

• Ortiqcha vazn va semizlik - 2-toifa diabet uchun asosiy xavf omillari.
• Kam harakatli turmush tarzi - jismoniy faollikning yetishmasligi insulinga sezuvchanlikni pasaytiradi.
• Noto‘g‘ri ovqatlanish - shakar va tozalangan uglevodlarni haddan tashqari ko‘p iste’mol qilish qonda glyukozaning ko‘tarilishiga olib keladi.
• Genetik moyillik - agar qarindoshlarda qandli diabet bo‘lgan bo‘lsa, xavf ortadi.
• Stress va surunkali uyqusizlik - moddalar almashinuviga ta’sir qilishi va qand miqdorini oshirishi mumkin.

Qandli diabet xavfini qanday kamaytirish mumkin?

1. Sog‘lom vaznni saqlang

Semizlik asosiy xavf omillaridan biridir. Tana vaznining 5-10% ga kamayishi 2-toifa diabet rivojlanish ehtimolini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin.

2. Ovqatlanishni kuzatib boring

Ratsion quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:

• Glikemik indeksi past bo‘lgan sabzavot va mevalar
• Butun don mahsulotlari
• Yog‘siz go‘sht, baliq va o‘simlik oqsillari
• Foydali yog‘lar (zaytun moyi, yong‘oqlar, avokado)

3. Jismoniy faollikni oshiring

Muntazam mashqlar (haftasiga kamida 150 daqiqa) hujayralarning insulinga sezgirligini oshiradi.

4. Qondagi qand miqdorini nazorat qiling.

Muntazam tahlillar diabet oldi kasalligini aniqlashga va o‘z vaqtida chora ko‘rishga yordam beradi.

5. Zararli odatlardan voz keching.

Chekish va spirtli ichimliklarni haddan tashqari ko‘p iste’mol qilish asoratlar xavfini oshiradi.

O‘zbekistonda qandli diabet: statistika va profilaktika choralari

O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi yillarda qandli diabet bilan kasallanish holatlari 15 foizga oshgan. Hukumat profilaktika dasturlarini, jumladan, bepul skrininglar va aholini sog‘lom ovqatlanish tamoyillariga o‘rgatishni faol ilgari surmoqda.

Davlat tashabbuslari:

• Profilaktik ko‘riklarni joriy etish
• Diabetga qarshi yordam markazlarini tashkil etish
• Semizlikka qarshi kurashish dasturlari

Ko‘p beriladigan savollar

1. Diabetni to‘liq davolash mumkinmi?

• Qandli diabetning 1-turini davolab bo‘lmaydi, lekin to‘g‘ri nazorat qilinsa, to‘laqonli hayot kechirish mumkin. 2-toifa diabetni turmush tarzini o‘zgartirganda qaytarish mumkin.

2. Shakarning qanday miqdori me’yoriy hisoblanadi?

• Sog‘lom odamlar uchun och qoringa - 3,9-5,6 mmol/l, ovqatdan keyin - 7,8 mmol/l gacha.

3. Diabetda shirinlik yeyish mumkinmi?

• Mumkin, lekin cheklangan miqdorda va umumiy ovqatlanish muvozanatini hisobga olgan holda.

Xulosa: qanday himoyalanish kerak?

• Ovqatlanishni kuzatib boring va jismoniy faollikni saqlang.
• Qondagi qand miqdorini nazorat qiling.
• Xavf omillari mavjud bo‘lsa - muntazam ravishda shifokor bilan maslahatlashing.
• Xavotirli alomatlarni e’tiborsiz qoldirmang.

Agar siz qandli diabet alomatlarini sezsangiz yoki xavf guruhida bo‘lsangiz - shifokor maslahatiga yoziling. Kasallikning oldini olish uchun ushbu maqolani yaqinlaringizga ham ulashing!